Εντός των συνόρων...

Στο φως ευρήματα από το νησί του Διόνυσου και του Απόλλωνα

Δεν ήταν απλώς η αρχαία πρωτεύουσα της Ανδρου, ήταν και η μοναδική πόλη στο νησί κατά τα κλασικά χρόνια. Η αρχαία Παλαιόπολη ανασκάπτεται συστηματικά εδώ και είκοσι χρόνια και έχει φανερώσει πολλά από τα μυστικά της. Φέτος οι έρευνες, υπό τον γεωλόγο Ν. Μουρτζά, εστιάζονται μέχρι στιγμής στο αρχαίο λιμάνι, το οποίο άλλαξε τρεις φορές επίπεδο, με διαδοχικές ανόδους στάθμης.

Την επέτειο των ανασκαφών σημειώνει ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας) του Πανεπιστημίου Αθηνών με την έκθεση που οργάνωσε στο Εμπειρίκειο Γυμνάσιο της Χώρας Ανδρου έως τις 31 Αυγούστου.

Σε τρεις αίθουσες εκτίθενται σε 29 ενότητες φωτογραφίες και σχέδια των ευρημάτων της προανασκαφικής, ανασκαφικής και ενάλιας έρευνας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκτίθενται επίσης γύψινα εκμαγεία δύο εκ των αγαλμάτων που βρέθηκαν στην ανασκαφή. Η έκθεση λειτουργεί τις ώρες 10.00 π.μ. - 1.30 μ.μ. και 6.30-9.30 μ.μ.

Η Παλαιόπολη ιδρύθηκε τον 7ο-6ο αι. π.Χ. και γνώρισε μεγάλη άνθηση. Τον 1ο μ.Χ. αι. άρχισε η παρακμή της. Καταστράφηκε από σεισμό τον 4ο αι. μ.Χ. και ένα μέρος της βυθίστηκε στη θάλασσα. Κατοικήθηκε πάντως μέχρι τα πρωτοβυζαντινά χρόνια, οπότε και εγκαταλείφθηκε σταδιακά εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών.

Η επικεφαλής της ανασκαφής, καθηγήτρια αρχαιολογίας κ. Λυδία Παλαιοκρασσά, αναφέρει στο «Εθνος» ότι δύο χρόνια πριν ξεκινήσει η ανασκαφή, μέσω επιφανειακής έρευνας, ερευνήθηκε όλη η περιοχή. Τότε εντοπίσθηκε το τείχος, που σώζεται σε ύψος μέχρι και τριών μέτρων, ιερά, ανάμεσα στα οποία και ένα της Δήμητρας, όπως πιστοποιήθηκε από επιγραφή λαξευμένη στον βράχο, και ναός αφιερωμένος στον Πύθιο Απόλλωνα (τέλη του 6ου αι. π.Χ.). Ο Απόλλων και ο Διόνυσος ήταν οι κύριοι θεοί της Ανδρου. Εντοπίσθηκαν επίσης τα νεκροταφεία, με ταφικούς περιβόλους που έδειχναν την επίδραση της Αθήνας. Από αυτά προέρχεται ο Κούρος του Αρχαιολογικού Μουσείου Ανδρου και ίσως μία Κόρη που σήμερα βρίσκεται στην Κοπεγχάγη.

Οι έρευνες που ακολούθησαν αποκάλυψαν μια πόλη της κλασικής περιόδου άκρως οργανωμένη, με Αγορά κατασκευασμένη σε δύο τεχνητά άνδηρα, αποχετευτικό και αρδευτικό δίκτυο, γνώση της κατεργασίας των μετάλλων, άρα και της εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου. Αλώθηκε το 199 π.Χ. από τις συμμαχικές δυνάμεις Ρώμης και Περγάμου, όμως αναγεννήθηκε με εντολή του βασιλιά Αττάλου. Οι κάτοικοί της, που είχαν εξοριστεί στη Βοιωτία, επέστρεψαν και η ανοικοδόμηση ξεκίνησε.

Στις ανασκαφές έχουν εντοπισθεί πάρα πολλά ίχνη αυτής της ανοικοδόμησης, σύμφωνα με την κ. Παλαιοκρασσά. Η ανασκαφική σκαπάνη έχει όμως φέρει στο φως και σημάδια από την κατοίκηση της πόλης κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες - και συγκεκριμένα τρίκλιτη βασιλική η οποία μάλλον καταστράφηκε το 552 από έναν μεγάλο σεισμό της Ανατολικής Μεσογείου και αντικαταστάθηκε από μία μικρότερη.

Ευρήματα μπορεί κάποιος να δει στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ανδρου και στην τοπική Αρχαιολογική Συλλογή, είναι όμως δύσκολο να προσεγγιστεί η ανασκαφή, καθώς δεν υπάρχει αμαξιτός δρόμος. Η κ. Παλαιοκρασσά, που ετοιμάζεται για τη νέα ανασκαφική περίοδο, η οποία θα ξεκινήσει στο τέλος του μηνός, ελπίζει πως η κατάσταση αυτή θα έχει αλλάξει του χρόνου.

«Λίφτινγκ» στο τείχος

Εντός των συνόρων... Assetslarget420120451ne7

Κάποτε αποτελούσε ισχυρό στοιχείο προφύλαξης και προστασίας των αρχαίων περιοχών με τα μεταλλεύματα του Λαυρίου, αυτών που έκαναν την Αθήνα μεγάλη δύναμη κατά τον χρυσό αιώνα του Περικλέους. Τώρα, ένα μεγάλο μέρος του έχει μετατραπεί σε πηλό, ή σε διασκορπισμένες πέτρες, ενώ τα τμήματα που παραμένουν στη θέση τους παρουσιάζουν φθορές εξαιτίας της γειτνίασης με τη θάλασσα, των ωθήσεων από τα χώματα και στις δύο παρειές και του νερού που το διαπερνά.

Είναι το αρχαίο τείχος του Σουνίου, ένα μνημείο με εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο από ιστορικής όσο και από κατασκευαστικής απόψεως. Μια πιλοτική αναστήλωση και συντήρηση ενός μέρους του, θα ξεκινήσει σύντομα, μετά την έγκριση που έδωσε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων.

Για την πιλοτική μελέτη επιλέχθηκε το ένα τμήμα μεσοπυργίου, το οποίο διατηρείται σε μεγάλο μήκος και ύψος. Επιπλέον, στο τμήμα αυτό η Μαίρη Οικονομάκου, που τόσο πρόωρα έφυγε από κοντά μας, είχε προχωρήσει στον καθαρισμό του χώρου από τη βλάστηση και στην περισυλλογή αγελαίων λιθοπλίνθων ανάλογα με την κατάσταση διατήρησής τους και το σημείο κατάρρευσής τους.

Το Σούνιο αποτελεί το προς την πλευρά της θάλασσας όριο-σύνορο της Αττικής και πύλη προς την πλουτοπαραγωγική περιοχή της Λαυρεωτικής. Λόγω αυτής της σημαντικής γεωστρατηγικής σημασίας του για την άμυνα της Αττικής, ο Δήμος των Αθηνών εγκατέστησε στην περιοχή του ακρωτηρίου σύστημα ελέγχου των θαλάσσιων και χερσαίων οδών. Οπως ανέφερε στο ΚΑΣ ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης, Δημοσθένης Ζιρώ, η Σουνιακή άκρη οχυρώθηκε βάσει ενός ενιαίου οικοδομικού προγράμματος για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και συγκεκριμένα το 412 π.Χ.

Το τείχος ήταν εφοδιασμένο με 11 τετράγωνους πύργους και διέθετε δύο εισόδους, μία κεντρική στο δυτικό άκρο του βόρειου σκέλους (η οποία δεν διατηρείται σήμερα) και μία δεύτερη μικρότερη στην ανατολική πλευρά, κοντά στον περίβολο του ιερού. Ενα δεύτερο οικοδομικό πρόγραμμα συμπλήρωσης και ενίσχυσης της οχύρωσης πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Χρεμωνιδείου Πολέμου (266-229 π.Χ.).

Εκτός από τις ανατάξεις και τις τοποθετήσεις λίθων σε ομόλογες θέσεις, θα γίνει ανασκαφική διερεύνηση και όποια άλλη εργασία και έρευνα κριθεί απαραίτητη. Το πρόγραμμα έχει προϋπολογισμό 300 χιλιάδων ευρώ και θα ξεκινήσει το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα

Αρχαία Μηδεία: Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν υπόγειο πέρασμα προμήθειας πόσιμου νερού

Αρχαιολόγοι που διενεργούσαν ανασκαφές στα ερείπια προϊστορικού οχυρού στη νότια Ελλάδα ανακάλυψαν μυστικό υπόγειο πέρασμα, μέσω του οποίου προμηθευόταν η πόλη με πόσιμο νερό, ακόμη και σε περίπτωση που κινδύνευε.

Το πέτρινο πέρασμα χρονολογείται από τα μέσα του 13ου αιώνα π.Χ. και περνούσε κάτω από τα κυκλώπεια τείχη της μυκηναϊκής πόλης της Μηδείας και πιθανότατα κατέληγε σε κάποια κοντινή πηγή.

Η επικεφαλής των ανασκαφών Κάτια Δημακοπούλου ανέφερε πως το εύρημα επιβεβαίωσε πως η αρχαία πόλη της Μηδείας -93 χιλιόμετρα Νότια της Αθήνας- είχε ένα εξεζητημένο σύστημα προμήθειας νερού, αντίστοιχο με αυτά που βρέθηκαν στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα.

"Πρόκειται για μια σπουδαία ανακάλυψη που μας έδωσε ιδιαίτερη ικανοποίηση. Το πέρασμα θα επέτρεπε στους κατοίκους της Μηδείας να έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό ακόμη και κατά τη διάρκεια εχθρικών επιθέσεων," είπε η κ. Δημακοπούλου.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του Ιουνίου και του Ιουλίου αποκαλύφθηκαν σκαλοπάτια λαξευμένα στον βράχο που οδηγούν σε ένα τριγωνικό πέρασμα, η είσοδος του οποίου είναι καλυμμένη από ένα μεγάλο πέτρινο υπέρθυρο.

¨Προχωρεί κάτω από τα τείχη που έχουν πάχος μέχρι και πεντέμισι μέτρα και πιθανότατα καταλήγει έξω από την πόλη σε κάποιο σημείο όπου υπήρχε υπόγεια πηγή ή πηγάδι ή απλώς το νερό μεταφερόταν στο συγκεκριμένο σημείο με σωλήνες," πρόσθεσε η κ. Δημακοπούλου.

Η στρατηγική τοποθεσία της αρχαίας Μηδείας της επέτρεπε να ελέγχει το πέρασμα προς την βορειοανατολική Πελοπόννησο και κατακτήθηκε για πρώτη φορά κατά τη Νεολιθική περίοδο την πέμπτη χιλιετηρίδα π.Χ.. Γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη διάρκεια της Μυκηναϊκής Εποχής και καταστράφηκε από σεισμό και πυρκαγιά τον 13ο αιώνα π.Χ., μετά τον οποίο μειώθηκε το μέγεθος και η σημασία της. Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν πως κατοικείτο κατά την Αρχαϊκή Εποχή (7ος - 6ος αιώνας π.Χ.) και την περίοδο των Ρωμαίων και των Βυζαντινών.

Έλληνες και Σουηδοί αρχαιολόγοι ανασκάπτουν συστηματικά την αρχαία πόλη της Μηδείας από το 1983.

Ο αρχαίος Δίολκος θα γλιτώσει από τη σύγχρονη Διώρυγα

Υστερα από τη χρόνια εγκατάλειψη του αρχαίου Δίολκου και με εμφανή τα σημάδια καταστροφής του από τα λιμενικά έργα του Ισθμού της Κορίνθου, αρχίζει να δρομολογείται η προστασία και ανάδειξή του.

Ο αρχαίος Δίολκος, που σήμερα σώζεται αποσπασματικά σε μήκος 1.100 μ., ήταν ένας λιθόστρωτος δρόμος με αυλακιές συνολικού μήκους 8 χλμ. και πλάτους 3,5-5 μ. από τον οποίο περνούσαν τα πλοία πάνω σε άρματα από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό Κόλπο και αντιστρόφως. Κατασκευάστηκε το 600 π.Χ. από τον τύραννο της Κορίνθου Περίανδρο, που ήταν και ο πρώτος που σκέφτηκε την αναγκαιότητα της τομής του Ισθμού για να μην κάνουν τα καράβια το γύρο της Πελοποννήσου, ιδίως σε περιόδους πολέμου που ήταν αναγκαία η γρήγορη μετακίνησή τους. Ο Δίολκος ξεκινούσε από το σημερινό Καλαμάκι (αρχαίο Σχοινούντα), διέσχιζε κάθετα τον Ισθμό και κατέληγε στη σημερινή Ποσειδωνία (μεταξύ Κορίνθου και Λουτρακίου).

Τα απομεινάρια του αρχαίου Δίολκου όπως είναι σήμερα
Τα ορατά τμήματα του σημαντικότατου αυτού μνημείου βρίσκονται στα δύο άκρα της σημερινής Διώρυγας. Εξαιτίας όμως των λιμενικών έργων έχουν βυθιστεί τα σωζόμενα εκεί κατάλοιπα του Δίολκου σε μήκος 100 μ. και βάθος 0,80-1 μ. Η συνεχιζόμενη διάβρωση που υφίστανται από τα υποθαλάσσια ρεύματα και τους φυσικούς κυματισμούς από τη διέλευση των πλοίων, ήταν ένας από τους λόγους που αποφάσισε προχθές το ΚΑΣ να εγκρίνει μια προκαταρκτική μελέτη από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων για την προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη του μνημείου.

Η μελέτη ήταν στην πραγματικότητα ένα σχέδιο-πλαίσιο δράσης που δεν αφορά μόνο τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ καθώς στο έργο εμπλέκονται πολλοί φορείς (ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΕΝ, εταιρεία ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ που διαχειρίζεται το κανάλι) κι ίσως γι' αυτό έχει μείνει τόσα χρόνια το μνημείο να βουλιάζει. Πρώτο μέλημα, σύμφωνα με την εισήγηση του διευθυντή Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων Δημ. Ζιρώ, είναι να ληφθούν άμεσα μέτρα προστασίας των πρανών του καναλιού. Θα ακολουθήσει ένα λιμενικό έργο, όπως είναι η κατασκευή κρηπιδότοιχου, και μετά θα αναλάβει η Αρχαιολογική Υπηρεσία το έργο της αποκατάστασης. Συνεπώς χρειάζεται κοινή υπουργική απόφαση όλων των συναρμόδιων υπουργείων για την έναρξη του έργου.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα, όπως είδαμε και με τις πυρκαγιές, είναι ο συντονισμός των κρατικών υπηρεσιών. Το έργο αυτό ανέλαβαν προχθές οι γενικές Διευθύνσεις Αρχαιοτήτων και Αναστήλωσης του ΥΠΠΟ. Συζήτηση για χρονοδιάγραμμα και για το συνολικό προϋπολογισμό των έργων δεν έγινε στο ΚΑΣ. Ισως γιατί θα περάσει καιρός μέχρι να εξειδικευτούν τα έργα και να γίνουν οι σχετικές μελέτες. Ως τότε, το μνημείο θα υφίσταται όλο και μεγαλύτερες φθορές.

Τα απομεινάρια του αρχαίου
Δίολκου όπως είναι σήμερα

Αρχαίος «θησαυρός» κάτω από τα Χανιά

Μέχρι και μινωικό ανάκτορο «κρύβεται» κάτω από τα Χανιά. Τμήματα της αρχαίας πόλης ανασκάφθηκαν, καταχώθηκαν και προτείνεται να αναδειχθούν με πεζοδρόμηση

Με τη μέθοδο της σαλαμοποίησης η μινωική πόλη της αρχαίας Κυδωνίας, ένα σημαντικότατο αρχαιολογικό σύνολο, που αποκαλύπτεται τα τελευταία χρόνια στην παλιά πόλη των Χανίων, ξεθάβεται και θάβεται ξανά με τη δικαιολογία του προσωρινού κάτω από την πίεση των αναγκών της σύγχρονης πόλης.

Οι εγκεκριμένες μελέτες για την εκ νέου αποκάλυψη και ανάδειξη του πιο σημαντικού ευρήματος, που είναι πιθανότατα τμήμα του πρώτου μινωικού ανακτόρου που αποκαλύπτεται στη Δυτική Κρήτη, προσκρούουν στις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις και η έφορος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μαρία Βλαζάκη προτείνει σαν λύση «την πεζοδρόμηση όλης της παλιάς πόλης των Χανίων».

«Είναι όλη ένα μνημείο σαν παλίμψηστο με προϊστορικές και κλασικές αρχαιότητες, βυζαντινά, μεταβυζαντινά, βενετσιάνικα και τουρκικά μνημεία» επιχειρηματολογεί η κ. Βλαζάκη. Με την πεζοδρόμηση, θα μπορέσουν ν΄ αναδειχθούν σ΄ ένα είδος αρχαιολογικού πάρκου νησίδες με όσο το δυνατόν περισσότερες αρχαιότητες».

Ένα θαυμαστής τεχνικής εκφραστικό
πήλινο γυναικείο ειδώλιο του 3ου-4ου π.Χ. αιώνα
βρέθηκε στην ανασκαφή για σύγχρονο υπόγειο τάφο

Τα Χανιά έχουν ένα σπάνιο προνόμιο. Κατοικούνται συνεχώς εδώ και πεντέμισι χιλιάδες χρόνια. Το προφίλ της πόλης και ο χαμηλός λόφος Καστέλλι δίπλα στο πολύβουο παλιό λιμάνι με τα ενετικά κτίρια όπως φαίνεται από τη θάλασσα προβάλλει σε πήλινη σφραγίδα της μινωικής εποχής που βρέθηκε στην ίδια περιοχή. Το αρχαίο όνομα της πόλης, Κυδωνία, αναγνωρίστηκε σε μυκηναϊκή πινακίδα της Κνωσού. Άγνωστη σχεδόν πριν από εκατό χρόνια η αρχαία Κυδωνία αναδύεται αποσπασματικά σε τέσσερα διαφορετικά σημεία μέσα από συστηματικές και σωστικές ανασκαφές που υπαγορεύει η ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης. Το «μπαμ» έγινε στη δεκαετία του ΄90 κυρίως χάρη στα δημοτικά έργα ύδρευσης και αποχέτευσης.

«Πρόκειται για τη σημαντικότερη πόλη της Δυτικής Κρήτης τόσο των προϊστορικών όσο και των ιστορικών χρόνων» λέει στα «ΝΕΑ» η αρχαιολόγος Μαρία Βλαζάκη.

Συστηματικές ανασκαφές έφεραν στον λόφο Καστέλλι Χανίων τον οικιστικό πυρήνα της προανακτορικής περιόδου (3500-2000 π.Χ.).

Η πιο σημαντική ανακάλυψη όμως είναι στην κεντρική Οδό Δασκαλογιάννη. Εκεί ήρθε στο φως τμήμα μεγάλου μινωικού ανακτορικού συγκροτήματος, όπως πιθανολογείται, που κρυβόταν σε βάθος λίγων εκατοστών κάτω από την άσφαλτο, συνεχίζεται κάτω από τα σπίτια και τα καταστήματα και έδωσε πολύ εντυπωσιακά ευρήματα πριν σκεπασθεί ξανά, ενώ ως συνέχειά του θεωρείται μια νησίδα που ανασκάπτει συστηματικά η Σουηδική Σχολή στην πλατεία Αγ. Αικατερίνης και περιμένει τη χρηματοδότηση των εγκεκριμένων μελετών για την κατασκευή στεγάστρου.

Σε αρκετές περιπτώσεις, τα αρχαία που βρίσκονται στην πόλη των Χανίων διατηρούνται στο υπόγειο. Στις περισσότερες καταχώνονται και σε ελάχιστες επιδιώκεται η απαλλοτρίωσή τους.

Τρανταχτό παράδειγμα από τις περιπέτειες των μινωικών αρχαιοτήτων είναι ένα σημαντικό μινωικό ιερό με τοιχογραφημένο πεσσό, δεξαμενή καθαρμών, πολύθυρο, που βρέθηκε σε οικόπεδο όμορο προς την οδό όπου εντοπίζεται το μινωικό ανάκτορο και διατηρήθηκε στο υπόγειο. Όταν, τέλος, βρέθηκε η συνέχεια του ίδιου ιερού (που σημειωτέον είναι το πρώτο του είδους για τη δυτική Κρήτη) έπειτα από κάποια χρόνια στο παραδιπλανό οικόπεδο η πρόταση της Εφορείας ήταν να απαλλοτριωθεί και αυτό για να υπάρχει η συνέχεια. Πλην όμως, οι αποφάσεις για την τύχη της αυλής του ιερού άλλαξαν δεύτερη και τρίτη φορά και η τελευταία απόφαση το 2005 ήταν να μην απαλλοτριωθεί το οικόπεδο και να καταχωθεί το μνημείο κάτω από την οικοδομή που ανεγέρθη κε πάραυτα... Τι μάθαμε για τη μινωική Κυδωνία από τις πρόσφατες ανασκαφές; Η νεοανακτορική περίοδος (1600-1400 π.Χ.) και η μυκηναϊκή είναι από ανασκαφικής πλευράς οι πιο γνωστές. Με βάση τον πολύ μεγάλο αριθμό πινακίδων και σφραγισμάτων της γραμμικής Α γραφής, τέτοια στοιχεία βρίσκονταν μόνο όπου υπήρχαν ανάκτορα, φανερώνεται ότι η μινωική πόλη είχε συγκεντρωτική εξουσία και γραφειοκρατική οργάνωση.

Εκτός από ανακτορικό κέντρο, είχε πολύ προσεγμένο πολεοδομικό σχέδιο, στο οποίο εντάσσεται τουλάχιστον ένα ιδιαίτερα αξιόλογο ιερό. Η πόλη δέχθηκε πλήγμα από πυρκαγιά και καταστράφηκε- όπως και τα υπόλοιπα μινωικά κέντρα- πλην της Κνωσού το 1450 π.Χ., και με τη μυκηναϊκή κατάκτηση η πόλη που είναι η πλησιέστερη της Κρήτης προς την Πελοπόννησο και την ηπειρωτική Ελλάδα αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Οι εμπορικές επαφές της εκτείνονται στις Κυκλάδες, αλλά και στην Κύπρο, τη Χαναάν, τη Συρία, την Αίγυπτο, την Ιταλία και τη Σαρδηνία. Εξάγονται «επωνύμως» εξαιρετικά είδη κεραμεικής του 1300 π.Χ. με κρασί και ελαιόλαδο και είδη πολυτελείας.